Routegegevens:
Heenreis: per auto van Nederland via Duitsland, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Servië, Bulgarije, Turkije naar Koerdistan-Irak.
Terugreis: per auto van Koerdistan-Irak naar Turkije. Per vliegtuig van Turkije naar Nederland.
***
Vrij plotseling werd besloten om naar Koerdistan-Irak te rijden. Het zou onze snelste reis ooit worden. De tiende waren we om kwart over negen in de avond vertrokken. De dertiende waren we al in Koerdistan aangekomen.
Ik was inmiddels bijna vijf maand zwanger. De eerste duizend kilometer reed ik. Mijn reisgenoot sliep voornamelijk naast mij op de passagiersstoel, tot ik hem wakker maakte en hem vroeg of hij misschien van plan was slapend in Koerdistan te komen. Mijn dochter zat in haar Maxi-Cosi op de achterbank. Grens voor grens reden we vrijwel probleemloos voorbij.
We waren zo’n driehonderd kilometer verwijderd van de Turks-Koerdisch/Iraakse grens toen mijn dochtertje vanaf de achterbank te kennen gaf: “Mama, ik wil naar huis. Water drinken.” Kinderen beneden de drie jaar hebben blijkbaar nog geen besef van afstand.
Enkele mannen waren ons tegemoet gekomen op de grens. Om ons terug te rijden naar Massif. Een van hen nam plaats in onze auto. De man nam een erg slechte route. Op sommige stukken kon ik de weg niet eens een weg noemen. Dan reden we over grote grindstenen met hier en daar een plasje water door een soort van kaal graslandschap. Ik viel op de achterbank achter de bestuurdersstoel in slaap. Na een knal schrok ik wakker en vernam al snel dat een tegenligger onze linker spiegel van de wagen had afgereden.
Ondanks deze schade en wat kleine schade die al voor ons vertrek aan de auto was opgelopen, was de auto de eerste dag al verkocht voor drieduizend euro. Destijds kon ik me niet voorstellen dat iemand zoveel voor die auto wilde geven, maar auto’s zijn hier duurder dan in Nederland. Voor wie een handeltje in auto’s voor zich ziet weggelegd door oude auto’s hier te verkopen voor een leuk prijsje, moet meteen beseffen dat sinds een aantal jaren de regels flink zijn aangescherpt. Je mag alleen nog auto’s van maximaal twee jaar oud invoeren in het land. Bovendien rijden velen hier in duurdere en grotere auto’s dan in Nederland, dus bespaar je tegenwoordig de moeite, zou ik zeggen. Maar goed, in die tijd loonde het nog.
Mijn dagelijkse vakantieleven in Koerdistan was vrij eenvoudig. Ik draaide wasjes in een bovenlader wasmachine, waarbij je gerust het deksel eraf kon laten en de was lichtjes heen en weer zal draaien. Ik centrifugeerde in de centrifuge die aan de wasmachine vast zat. Door de winter droogde de kleding buiten niet, dus hing ik ze binnen voor de kachel. Niet erop. Deze kachels mocht je niet afdekken, want dan kon er brand ontstaan. Strijken deed ik op een kussen, omdat er geen strijkplank aanwezig was. ’s Avonds om klokslag twaalf uur moest je zorgen dat je alles gedaan had wat je moest doen, want negen van de tien keer viel dan de stroom uit.
Mijn dochter en ik waren verkouden geworden. De huizen waren niet geïsoleerd en de kamers werden per ruimte verwarmd door een los petroleumkacheltje. Of niet. Zo kon het ook prima voorkomen dat het buiten lekkerder aanvoelde dan binnen in een onverwarmde kamer.
Als dagje uit weken we vooral nog uit naar Shaqlawa. Het toeristische stadje tegen de berg Safeen. Met hier en daar wat sneeuw op de bergtoppen, gaf dat toch een heel mooi uitzicht.
Wat ikzelf best bijzonder vind, is dat ik in deze periode foto’s heb gemaakt van de Khanzad regio. Niet wetende dat dit over twaalf jaar mijn woonomgeving zou worden.
De weg bij Banaman. Tegenwoordig kom ik hier zeker wekelijks langs (2004, november) 
Het dichtstbijzijnde benzinestation bij ons huis (2004, november)
De terugreis ging, zoals we inmiddels elke keer hadden gedaan via Turkije, vanwaar we dan een vlucht namen naar Nederland. Even was het nog spannend, omdat we per taxi naar het vliegveld in Diyarbakir werden gebracht. Onderweg lag nog zoveel sneeuw dat het eerst niet eens duidelijk was of het vliegtuig wel zou kunnen opstijgen. Gelukkig konden we uiteindelijk alsnog van Diyarbakir vliegen.